Блоки системави
Блоки системави
Блоки системави Блоки системави аз бадан (корпус) бо блоки барқи (блок питание) ва платаи системави иборат мебошад. Платаи системави. Платаи системави қисми аз ҳамаасосии компютер ба ҳисоб меравад, ки бо ёрии e ҳамаи қисмҳои компьютер ба як тан мутаҳид карда мешаванд. Платаи системави ҳамон қисми компютер мебошад, ки дар он, яъне дар якплатаи калон, ҳамаэлементҳои электронии компютер xойгир кунонида мешаванд: • Шинаи локали ва системави; • Микропротсессор; • Хотираи фаври; • Микросхемаҳои иловаги; • Xудокуниҳо (разделие) барои воситаҳои иловаги. Платаҳои системави аз рeи шакли масоҳат (типоразмерам) (форм факторам) одди кунонида шудаанд. Дар шароити имрeза бартарии шаклу масоҳати АТ, АТХ ва NLХ дар истеҳсоли компьютерҳо зиёд мебошанд. Форм-фактори АТ барои модификацияи Ваву АТ истифода бурда мешаванд. Ин варианти аз ҳамахурд кардашудаи АТ мебошад. Андозаҳои 8,5 х 13 мебошад ва қариб ҳамаи платаҳо, портҳои паиҳам ва параллели пайвастаги доранд. ҳамаи инҳо ба воситаи пайвасткуниҳо ба платаи система пайваст мешаванд. Xудокунии клавиатура дар қафои қисми плата часпонида шудааст. Сурхи барои протcессор дар тарафи пеши плата xойгир кунонида шудааст. Барои паст кардани арзиши компютер форм-фактори LPХ кор карда баромада шудааст. Шинаи системави ва локали. 53 Шинаи системави барои ирсоли ахбор дар байни компютерҳои система хизмат менамояд. Шинаҳо дар ҳолати ирсоли маълумотҳо мувофиқи тартиби xафси ирсоли маълумотҳо, бо майли худ асинхронида мешаванд. Дар компютерҳои ҳозиразамон шинаҳои ЕISA PCL PCMCIA ва AQP истифода бурда мешаванд. Микропротсессорҳо Микропротсессорҳо-ин схемаи интегралии фавқул калон буда, дар як кристали нимноқила (полупроводниковом кристале) амали гардонида шудааст. Ин восита бо барнома идоракунандаи коркарди ахбор мебошад. Дигар хел карда вайро протсессори маркази ҳам меноманд- (Cеntral) Procеntssing Unit (CPU). Микропротсессор ахбор ва амри коркарди онро гирифта, баъд ахбори коркардашударо мегардонад. Амрҳоро, ки микропросессор иxро менамояд дастур меноманд. Вобаста аз рeи шакли иxроиши дастурҳо, онҳо ба CISC (Complex Instruction Set Compyter) ва ба RISC –(Reduce Instruction Set Compyter)- микропротсессорҳо чудо мешаванд. Хотираи системави. Хотираи шакли динамики –хотираи худинтихобкуни (Dynamic Random Access Memory, DRAM) ба шумор меравад. ҳар як бит дар чунин хотира ба шакли нақди (ва ё набудан) дар конденсатор қувва (заряд) тасвир шудааст, ки онро кристали нимноқила пайдо менамояд. Шакли дигари хотира, ки вай нисбатан қимат меистад, онро хотираи шакли-статики меноманд. Ба сифати ячейкаи оддии тригери статики (схемаи он аз якчанд транзисторҳо) истифода бурда мешаванд. Шакли хотираи статики дорои тезҳаракатии баланд мебошад. Воситаҳои ёрирасон. ИIOS (Иasic Input / Output System) дар асоси микросхемаи махсус тайёр карда шудааст. Вай аз кулли барномаҳои воридкуни — хориxкуни иборат буда, системаи амалиёти ва барномаҳои амалиро дар компютер ба кор меорад. Дар маxмeи барномаи ИIOS инҳо дохил мешаванд: барномаҳои тестикунонии 54 компютер ва воситаҳои он, дар ҳолати ба барқ пайваст кардани компютер ба кор медароянд. Боз дар он xо барномаи Setup барои тағийрдиҳии параметрҳои конфигуратсияи системаи компютери барои зарурияти кори барномаи ИIOS истифода бурда мешаванд. 4.4. Воситаҳои нигоҳдории ахбор. Чунин воситаҳоро, воситаҳои гункуни меноманд. Асоси кори онҳоро принсипҳои гуногун (асосан ин воситаҳои магнити ва ё оптики) ташкил мекунанд. ҳамаи онҳо барои иxрои як мақсад, яъне барои нигоҳдории ахбор ва баъдан доимо паи ҳам истифода бурда мешаванд. Ин намуди хотира нисбат ба хотираи фаври истиқлоли барқи доранд. ҳаxми барандаҳои дар ин воситаҳо истифодашаванда нисбат ба ҳаxми хотираи фаври якчанд маротиба калон мебошанд. Арзиши нигоҳдории якии ахбор (единица информаций) дар ин воситаҳо нисбатан паст мебошанд. Ғункунандаҳо беруна ва дохили мешаванд (дар бадани компютер пайваст карда мешаванд). Oнҳо барандаҳои ивазшаванда ва ивазнашаванда мебошанд. Ба ғайр аз ин, онҳо шаклҳои гуногун доранд ба монанди диска, лента. Ғункунандаҳо тавсифҳои гуногун доранд,ки имконияти максималии нигоҳдорандаи ҳаxми ахбори ва вақти дастраскунии онҳо гуногун мебошанд. Ба ғайр аз ин боз арзиши нигоҳдории ахбор аҳамияти махсус дорад. Барои яклухткунии ғункунандаҳо дар компютер интерфейси махсус ихтироъ карда шудааст. Дар шароити имрeза интерфейсҳои: IDE ва SCSI бартарии зиёд доранд. Аммо аз ҳамаашон зиёдтар интерфейси USИ васеъ паҳн шудааст. Интерфейси SCSI (Small Compyter System Interface) дар соли 1970 ихтироъ карда шуда буд. Дар шина имконияти пайваст кардани ҳашт восита аз xумла назоратчии асосии SCSI-ро низ дар бар мегирад. Назоратчии SCSI, ВIOS-си шакли худро дорад, ки бо ин шинаи SCSI (идора карда мешаванд) ва бо ҳамин протсессори маркази аз кор озод карда мешаванд. Шиннаи SCSI-8 розряда буда, зичии муомилааш (тактовая частота)-5 бит буда, шашто хатти 55 маълумоти дорад. Суръати ирсоли максималии маълумотҳо аз 5 бит /c зиёд нест. Интерфейс SCSI ҳисиёти баланд нисбат ба сифати таёр кардани кабелро дорад. Ғункунандаҳо дар (лентаҳо) Ғункунандаҳоро дар лента стример меноманд. Стримерҳо ҳолати сабти ахбори бисёр ва дар ҳолати сабти нусхаи архиви истифода бурда мешаванд. Стримерҳои ҳозира дар кассетаҳои махсус, ки онҳоро картрине ҳам мегeянд бо лентаи магнити истифода бурда мешаванд. Cтримерҳо аз рeи қоида воситаҳои худии фишордиҳии маълумотҳоро доранд, ки онҳо интерфейсро дар компютер муайян менамоянд. 4.5. Востиаҳои дохилкунии ахбор Тугмача ҳо. Тугмачаҳо воситаи асосии воридкунии ахбор дар компютер мебошанд. Дар шароити имрeза шумораи бисёри тугмачаҳо вуxуд доранд, ки онҳо аз ҳамдигар бо сифати эргонамикиашон фарқ карда мешаванд. Бо тугмачаҳо воситаҳои иловаги ба монанди микрофон, системаи акустики ва дигарҳо пайваст карда мешаванд. Тугмачаҳо бо тугмачаҳои иловаги таxҳизонида мешаванд масалан, бо тугмачаи саршави (старт) барои истифодаи компютер бо системаи амалиётии Windows. Ба ин навигариҳо нигоҳ накарда таъиноти асосии тугмачаҳо-дохил намудани амалиётҳои ахбори зиёда аз 101 тугмачаҳо иборат мебошанд. Мушак. Мушак-ин манипулятор (ин олотест, ки бо назорати одам, мисли дасти одам баъзе корҳоро иxро карда метавонад) барои қулай,ва бамаврид дохилкунии ахбор ба компютер хизмат менамояд. Мушак воситаи тугмачаҳоро иваз 56 карда наметавонад. Мушак дар дохили компютерҳои дорои (оболачкаи) болоии барномаи xадвали дорад ва у васеъ истифода бурда мешавад. Мушак ду ва ё се тугмача дорад. Мушаки ду тугмачадор чархаки махсус дорад дар байни тугмачаҳо чархи махсус дошта, барои тез аз назар гузаронидани ахбори бисёрсаҳифа хизмат менамояд. Тугмачаи мобайни низ дорои чунин таинот мебошад. Мушаки механики вуxуд дорад,ки низ шарики он барои ирсоли ахбор аз як xой ба xои дигар ҳаракт кардани датчики махсус хизмат менамояд. Сканер. Сканер воситаи дохилкунии ахбор ба компютер аз барандаҳои коғази мошини ва ё барандаи ғайримошини мебошад. Сканер барои ворид кардани матн ва тасвирҳои xадвал хизмат менамояд. Тасвир аз сканерикунонии акси шуъо, ба матритса ё ин, ки элементи хатти шуъоҳискунанда дар асоси таxҳизотҳои (приборҳо) бо пуркардани (зарядовой связи) алоқа, ки ин маълумотро ба маълумоти монанд ё ин, ки аломатҳои сифри мубадал менамояд. Сканерҳои дастиро аз як xой ба xои дигар бо ёрии даст xо ба xо менамоянд. Дар ин ҳолат доимо ҳаракат кардан лозим аст, ки бо як суръати муайян ва баробар аз як xо ба xои дигар бурдан лозим. Онҳо xои васеъро ишғол наменамоянд ва он кадар ҳам баланд нестанд. Дар платаҳои сканери, сараки сканерикунанда бо ёрии (двигатель) ҳаракаткунандаи қадам ба қадам маълумотҳоро тасвир менамоянд. Сканерҳои лулашакл тасвири сканериро ба воситаи сканерикунони мекашанд. Барабани (лулушакл) сканери ба сифати элементи шуъоҳискунанда, зиёдкунандаи суратэлектрониро истифода мебаранд, ки ин натиxаи баланд ворид кардани маълумотҳоро медиҳад. Дар сканери як гузарандадор (однапроходной) се хатти параллелдори барои гирифтани ахбор ба шакли се ранг истифода бурда мешаванд. Дар воситаҳои сегузардома (трехидоходных) танҳо як (хат) линейкаи заряди алоқадор дошта истифода бурда мешаванд. Дар як гузариш ахбор дар бораи як ранг ба даст оварда мешаванд. 4.6. Воситаи баровардани ахбор. 57 Монитор. Монитор барои тасвир намудани ахбори дар компьютер дохилкардашуда ва натиxаҳои коркарди ахбори хизмат менамояд. Мониторро дисплей, ва ё экран низ меноманд. Монитор ба компютер ба воситаи платаи махсус –видеокарта (ва ё адаптери графики) пайваст карда мешавад. Як монитор метавонад бо якчанд редакторҳо кор кунад. [оло се намуди асосии стандарти мониторҳо ва видеокартаҳо истифода мешаванд. EGA (Enhonced Grophic Adapter) VGA (Video Graphic Adapter) ва SVGA (Super Video Adapter). Стандарти якум якчанд сол боз аз истеҳсолот бардошта шудааст, вале бештар дар компютерҳо, стандарти 2 (дорои микропотсесори Intel 80286) истифода мешаванд. Стандарти дуюм барои компьютерҳои 386 истифода мешуданд, ки вай низ ҳоло аз истеҳсолот бардошта шудааст. Стандарти намуди сеюм Super VGA барои компьютерҳои 486 ва Pentium истифода мешаванд, ва ҳоло навъҳои навтарини стандарт пайдо шудаанд,ки онро UVGA –ultra VGA меноманд. Бояд қайд кард, ки монитори дараxаи стандартиаш баланд метавонад дар тартибҳои мониторҳои дараxаи пасттар коркунад, вале монитори дараxаи стандартиаш паст дар тартиби дараxаи стандартиаш баланд кор карда наметавонад. Аз рeи таъиноти вазифаҳояшон мониторҳо ба намудҳои ҳарфaшон адади ва графики xудо мешаванд. Мониторҳои намуди аввал факс мебошад,ки барои тасвири аломатҳои маҳдуди матни ва графики бошад ҳам ахбори графикии гуногун ва ҳам ахбори матни тасвир шуда метавонад. Дар замони муосир мониторҳои намуди ҳарфию адади дар компютерҳо кам истифода мешаванд. Воситаҳои аз рeи миқдори баровардани рангҳо ба маниторҳои намуди монохроми (сиёҳу сафед, сабзу зард) ва ранга xудо мешаванд. Мониторҳо асосан аз рeи нишондиҳандаи имконияти тасвири нуқтаҳо- никсел (Printer element-чeзъи сурат) дар экран баҳо дода мешаванд. 58 Принтер. Барои дар коғаз баровардани натиxаҳои коркарди ахбор ва дигар маълумотҳо дастгоҳи махсуси хориxкунии ахбор –принтер истифода бурда мешавад. Принтер (Printer) –ин дастгоҳи чопкуни мебошад. Чунин намуди принтерҳо дар компютерҳои фарди истифода бурда мешаванд: матрисави (dot metrix Printer), лазери (laser Printer) ва фаври (jet Printer). Принтерҳои матрисави бо ёрии сузанакҳои махсус, ки ба тасмаи рангнок зарба мезананд матнро чоп мекунанд. Ин гуна принтерҳо дорои 19,24. сeзан мебошанд ва сифати чопи мошинаи чопкуниро таъмин менамоянд. Онҳо суръати пасти чоп дошта, дар вақти кор садои баланд мебароранд, аммо аз xиҳати арзиш онҳо арзон мебошанд. Принтерҳои лазери тез ва бе садо кор карда, суръат ва сифати баланди чопкуниро (ҳамчун типография) ҳам дар тартиби матни ва ҳам дар тартиби графики таъмин менамоянд. Ин гуна принтерҳо аз арзиши ниҳоят гарон иборат мебошанд. Принсипи кори принтерҳои лазери чунин аст: Нури лазери ба рeи барабани селени (селен xузъи кимёви) меафтад, ва eро месeзонад, барабани сузондашуда ба худ зарачаҳои рангро кашида, аксро пайдо мекунад ва пас аз барабан акс ба рeи коғаз гузаронида мешавад. Баъзе варақи коғаз ба болои барабани гарм гузошта, аксро дар худ мустаҳкам мекунонад. Ранг дар ғилофи ивазшавандаи махсусе нигоҳ дошта мешавад, ки онро картридж меноманд. Принтерҳои фаври нисбат ба принтерҳои матритсави қиматтар ва аз принтерҳои лазери арзонтар мебошанд. Пас ҳангоми чоп бо ёрии фаврҳои махсуси ранг, ки бе коғаз бо роҳи термоэмиссия пошида мешаванд, матнҳо бунёд карда мешаванд. Ин гуна принтерҳо бо суръат ва сифати ниҳоят баланд чопро таъмин менамоянд, вале онҳо фақат дар коғазҳои намуди махсус чоп карда метавонанд. Принтерҳои лазери ва фаври чопи рангро низ таъмин намуда метавонанд. 4.7. Воситаҳои ёрирасон. 59 Дар блоки марказии компютер баромадгоҳ (port)- ҳо мавxуд ҳастанд, ки тавасути онҳо бо компютер ба ҳар гуна дастгоҳои иловаги пайваст карда мешаванд, ки онҳоро порт меноманд. Портҳои компьютерҳои фарди ба ду намуд xудо мешаванд: портҳои мувози барои пайвасткунии принтерҳо, сканерҳо (ифодаи номҳои онҳо дар компютер-LPT 1, LPT 2, ва г-ро) ва портҳои пай дар пай ё силсилави барои пайвасткунии мушак ва модемҳо (ифодаҳои номҳои онҳо дар компютер-СОМ 2 ва г-ро) истифода бурда мешаванд. Барои осонтар намудани равандҳои дохилкунии ахбор ва кор бо маълумотҳо дар компютерҳои фарди асбоби махсус-мушак (mouse) истифода бурда мешавад. Платаҳо барои тартиб додан ва ба компьютер дохил намудани ахбори графики ва нақшави хизмат менамоянд. Барои пайваст намудани компютери фарди бо ҳар гуна шабакаҳо барои мубодилаи ахбор (шабакаҳои телефони ва ғайра) дастгоҳи махсус –модем хизмат менамояд. Инчунин факс модеми дастгоҳҳо низ ба компютер пайваст карда мешаванд, ки корҳои ҳам модем ва ҳам дастгоҳи факсималиро иxро менамоянд. Ба компютери фарди инчунин сканер ва платаи садодеҳ пайваст карда мешаванд. Сканер имконият медиҳад, ки суратҳо, расмҳо ва графикаҳои тайёр ба компютер гузаронида шаванд ва ба коркард гирифтор карда шаванд. Платаи овози ё садодеҳ бошад имконият медиҳад, ки компютер садои аз стереомагнитофон фарқнакунандаро пахш намояд. Инчунин бо ёрии платаи сабти овоз ба шакли овози зинда тавасути микрофон ва пахши онро тавасути динамика таъмин менамояд.
